Historia powstania miasta Ciężkowice
Pierwsze informacje na temat Ciężkowic, pochodzą z aktu z lat 1123-1125, w którym to biskup Tusculum i legat papieża Kaliksta II na Polskę i Węgry- Idzi, wymienia i zatwierdza posiadłości klasztoru tynieckiego. Wśród nich znalazła się także wieś Cecouici – pod tą nazwą kryła się osada Ciężkowice. Według tegoż dokumentu Ciężkowice znalazły się wśród dóbr klasztornych, kiedy królowa Judyta, wdowa po Władysławie Hermanie w roku 1105 przekazała Ciężkowice na rzecz opactwa tynieckiego. Stąd można przypuszczać, że skoro w latach tych wieś już istniała, to jej powstanie może być datowane na XI w.
Niestety trudno określić kiedy dokładnie powstały Ciężkowice, ponieważ brak jest odpowiednich źródeł. W dokumencie z 1229 r. – bulli papieża Grzegorza IX także znajdujemy potwierdzenie o przynależności Ciężkowic do dóbr opactwa tynieckiego.
Kazimierz Wielki odebrał jednak zakonnikom te ziemie, uznając, że Ciężkowice dostały się opactwu tynieckiemu bezprawnie, więc po ponad 200 latach wróciły do króla. Ważną datą w dziejach miasteczka jest dzień 29 lutego 1348 r., kiedy to król Kazimierz Wielki wydał w Krakowie przywilej lokacyjny dla miasta. W książce W Gminie Ciężkowice czytamy: „Przywilej został wystawiony dla mieszczan ze Starego Sącza – braci Minarda (nazywany też Bernardem) i Mikołaja, którzy mieli być zasadźcami czyli zorganizować nowo powstająca gminę miejską, a po przeprowadzeniu lokacji mieli sprawować funkcje wójtów. Miasto miało powstać na terenie dotychczasowej wsi Ciężkowice, z tym, że obszar przeznaczony dla miasta powiększono o 150 łanów frankońskich lasu – od potoku zwanego Kobyli Potok do potoku Szydłowa, po obu stronach rzeki Białej, aż do potoku Rzepiennik, gdzie bierze początek rzeka Ostrusza, po pola Woronowej i Głębokiej. Do miasta włączono równocześnie sąsiadujące z nimi wsie – Bogoniowice i Ostruszę, które miały odtąd stanowić własność miejską.”
Mieszkańcy Ciężkowic nowo lokowanego miasta zostali zwolnieni od czynszów na 20 lat, aby zagospodarować nowo nadane tereny (w dużej mierze był to las, który trzeba było karczować). Po upływie tych 20 lat zobowiązani byli płacić czynsz w wysokości 8 skojców i dziesięcinę w wymiarze 1 wiardunku.
Urząd wójtów otrzymali Bracia Minard i Mikołaj, posiedli także sołectwa w obu włączonych do Ciężkowic wsiach. U Grzegorza Kubala czytamy: „Nadto przypadły wójtom czynsz z co szóstego łanu, 1/3 dochodu z istniejących lub powstałych karczem, przyznano im zresztą na własność karczmy w Bogoniowicach i Ostruszy. Do tego trzeba dodać łaźnię miejską, młyn, stawy rybne, prawo polowania i zakładania barci, wreszcie 1/3 wszystkich opłat sądowych. Mniejsze znaczenie miało przyznanie wójtom prawa do wyznaczania dnia, w którym miał się odbywać w mieście wolny od cła targ. Nałożono na wójtów i ważny obowiązek – stawanie wraz z jednym zbrojnym na wyprawę wojenną.”
W tym też czasie, za panowania króla Kazimierza Wielkiego, powstała tu parafia wraz ze wzniesieniem kościoła pod wezwaniem Św. Andrzeja.
Położenie Ciężkowic na szlaku handlowym prowadzącym z Krakowa do Węgier, a także prawo do organizowania targów spowodowały, że miasteczko się rozrastało, a mieszkańcy coraz bardziej się bogacili. W Ciężkowicach handlowano gównie wyrobami rzemieślniczymi, szczególnie ważne były tu wyroby tkackie. Ważną rolę w handlu odgrywała także sól oraz płody rolne od miejscowych rolników. Szczególnie ceniono wówczas ciężkowicki nabiał, a z produktów zagranicznych popularnością cieszyło się węgierskie wino oraz konie, chętnie wykorzystywane w całym regionie. Miasto wspaniale rozwijało się odgrywając ważną rolę centrum handlowego z przyznanym prawem do organizowania aż pięciu jarmarków. Ciężkowice nawiązały wówczas cenne kontakty handlowe z liczącymi się ośrodkami, m.in. Krakowem, Wieliczka, Nowym Sączem, Bochnią, Pilznem, Przemyślem czy Sandomierzem. Ważne były także kontakty zagraniczne z Koszycami i Preszovem na Węgrzech oraz z Wrocławiem na Śląsku, związane z wymianą handlową. Istotną rolę w rozkwicie miasta odegrało również wybudowanie drewnianego mostu na rzece Białej w połowie XVI wieku.
Intensywny rozwój miasta zakończył się wraz z nadejściem drugiej połowy XVII w, kiedy to przemarsze wojsk szwedzkich i węgierskich, jak również dwie epidemie, doprowadziły miejscową ludność do wielkich strat materialnych, spowodowawszy jednocześnie ogromną ilość ofiar. Pod koniec wieku XVII miasto nawiedziły jeszcze klęsi głodu wywołane wyjątkowym nieurodzajem..
Po tym ciężkim okresie, Ciężkowice zaczęły powoli się odradzać. Ponownie urządzano jarmarki, organizowano targi i zaczęli się pojawiać kupcy z bliższych i dalszych miast. To powolne odradzanie się miasta ponownie zostało zakłócone przez pierwszy rozbiór Polski w 1772 r. Miasto znalazło się w zaborze austriackim, a możliwości jego dalszego rozwoju zostały całkowicie wstrzymane. Dodatkowo w 1830 r. miasto nawiedził pożar, który strawił znaczną część domostw. Częściowo do upadku miasta przyczyniła się także rabacja galicyjska, podczas której dokonywano pogromów ludności ziemiańskiej, nie oszczędzając także dworskich i rządowych urzędników. Po tych nieszczęściach miasto po raz kolejny nawiedziła klęska głodu.
Dopiero w wieku XIX nastały lepsze czasy dla Ciężkowic – wdrożono wówczas reformy szkolnictwa i administracji, w 1877 r. otworzono pocztę, zbudowano także linie kolejową łączącą Tarnów z Nowym Sączem i Jasłem. Dzięki temu wielu mieszkańców miasteczka znalazło zatrudnienie. Pod koniec wieku XIX za sprawą rezydującego w pobliskiej Kąśnej Dolnej Ignacego Paderewskiego wzbogaciło się tutejsze życie kulturalne.
Na przełomie XIX i XX wieku utworzono w Ciężkowicach Towarzystwo Szkoły Ludowej, funkcjonowała tu orkiestra dęta, powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a miejscowy proboszcz założył tu w 1905 r. pierwowzór banku spółdzielczego: „Spółkę Oszczędności i Pożyczek”
W latach międzywojennych Ciężkowicom odebrano prawa miejskie na mocy przeprowadzonej reformy administracyjnej. Ciężkowice jednak nadal się rozwijały, powołano Sekcję Biblioteczną i założono Niedzielny Uniwersytet Wiejski.
Ciężkowice odzyskały statut miasta w 1998 r. Data nie była przypadkowa, gdyż wypadła ona w 650 rocznicę lokacji miejskiej.
Źródło: Grzegorz Kubal, W Gminie Ciężkowice, Krosno 2002, s. 13-17.
Barbara Sanocka, Zabudowa miasteczka Ciężkowice, http://dnidziedzictwa.pl/zabudowa-miasteczka-ciezkowice/, 30.072014.
Folder promujący walory gminy Ciężkowice "Człowiek i Natura 2000", wydany staraniem Towarzystwa na rzecz Ziemi, Oświęcim 2010, s. 3-4.
