Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w Ciężkowicach
Dzięki dobrej woli Rady Gminy, w 1989 roku, urządzono ekspozycję powiększającej się kolekcji dr. Włodzimierza Tomka w budynku, w którym po wojnie działała porodówka, a potem hotelik przy restauracji „Pogórzanka”. Założyciel muzeum na łamach tygodnika TEMI szczególnie dziękuje za poparcie tej inicjatywy wojewodzie Stanisławowi Nowakowi, naczelnikowi Gminy Ciężkowice Januszowi Tomaszkiewiczowi oraz sekretarzowi Janowi Motyce. W tym czasie, w okresie nie dłuższym niż jeden rok, jednym z pracowników muzeum jest Bogdan Kieś. Jako absolwent Wydziału Leśnego AR w Krakowie czyni pierwsze kroki w sztuce preparacji pod okiem Dr Tomka. Obecnie jest jednym z najlepszych preparatorów w naszym kraju chętnie wspierającym działalność ciężkowickiego muzeum.
Gdy dr Włodzimierz Tomek umiera w 1995 roku, Gmina Ciężkowice przy pomocy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Tarnowie wykupuje zbiory od rodziny Tomków.
Po wcześniej wymienionym Bogdanie Kiesiu opiekę nad eksponatami sprawuje Edward Karasiński, aż do 2003 roku, potem Aneta Wilga, a od połowy 2006 roku - Wojciech Sanek.
Z biegiem czasu ekspozycja przygotowana przez dr. Tomka tak i w sensie koncepcji jak i estetyki powoli traciła użytkowe walory. Ze względu na ciasnotę i zły stan techniczny budynku Społeczna Rada Muzeum, w 2007 roku, za główny warunek rozwoju placówki postawiła na remont i rozbudowę budynku. Dzięki aplikacji o fundusze europejskie konieczne środki udało się uzyskać w 2009 roku. Na czas remontu i rozbudowy (2010 – 2011), tymczasową siedzibę muzeum zlokalizowano w dawnej „Pogórzance”.
Bogactwo zbiorów muzeum
Kolekcja ornitologiczna liczy ponad 200 gatunków ptaków (ponad pół tysiąca preparatów). Znajdziemy tu prawdziwe rzadkości. Z samej Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt wyliczyć można tutaj ponad dwadzieścia gatunków ptaków, w tym również wymarłe na terenie naszego kraju. Na uwagę zasługuje duży zbiór batalionów w szacie godowej, których liczba wynosi 43 osobniki. Eksponaty muzeum w większości własnoręcznie preparowane i konserwowane przez dr. Tomka. Wiele z tych eksponatów posiada własną, niepowtarzalną historię.
Wśród trofeów łowieckich wyróżniają się skóra i czaszka żbika. Pierwsza, z najlepszą notą krajową, otrzymała 48,8, natomiast czaszka 16,7 punktów CIC i srebrne medale komisji trofeów. Ponadto w muzeum znajduje się łącznie około 200 parostków rogacza oraz liczne wieńce jelenia, rosochy łosia i czaszki małych drapieżników.
Kolekcja entomologiczna to głównie motyle - ponad 300 sztuk (wiele gatunków pazi, niepylaków czy modraszków). Znajdziemy tu również ciekawą reprezentację chrząszczy, wśród których wyróżniają się jelonek rogacz, pachnica dębowa i liczne gatunki z rodziny kózkowatych.
Od 2006 roku zwiększa się liczba i różnorodność eksponatów. Oprócz ptaków przybyły preparaty dużych ssaków, skamieniałości, żerowiska owadów oraz zielniki botaniczne. W 2010 roku Pan Konstanty Olechnowicz przekazał na rzecz muzeum 60 akwarel, których tematem są miasteczka położone we wschodniej części Małopolski.
Wystawy czasowe
Jedną z pierwszych ekspozycji czasowych była wystawa fotografii przyrodniczej pana Włodzimierza Stachonia. Miała ona miejsce w połowie lat 90’tych, a dyrektorem Centrum Kultury w Ciężkowicach w tym czasie była pani Ala Pieszczota. Kolejnym wydarzeniem w tej dziedzinie była wystawa przygotowana przez łowczego Koła Łowieckiego „Szarak” w Ciężkowicach, pana Wiesława Szurę (1998 rok). Prezentowała ona różne aspekty kultury łowieckiej i trofeistyki. W ten sposób pan Szura, jako spadkobierca i kontynuator działań dr. Włodzimierza Tomka w KŁ „Szarak”, rozpoczął trwającą do dnia dzisiejszego bogatą współpracę z ciężkowickim muzeum.
Szczególny wkład w edukację przyrodniczą i związane z nią wystawy czasowe miało powołanie do życia Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. W roku 2000, we wnętrzach ciężkowickiego ratusza, Parki organizują dwie czasowe ekspozycję pod tytułami; „Las” oraz „Świat owadów”. W tym czasie również przygotowują fragment stałej ekspozycji, który funkcjonuje do końca istnienia starej siedziby muzeum. Ponadto w wielu wymienionych poniżej wystawach pracownicy i stażyści Parków Krajobrazowych nieśli nieocenioną pomoc i wsparcie techniczne.
Od 2006 roku wystawy czasowe weszły w skład stałej oferty wystawienniczej i są przygotowywane co najmniej raz w roku.
Dr Tomek na kartach historii łowiectwa (2006r.)
Wystawa w większości składała się z prywatnych zbiorów pana Wisława Szury. Zaliczały się do niej po pierwsze dokumenty z początków Polskiego Związku Łowieckiego na naszych terenach, liczne, o bogatym zdobnictwie, medale i statuetki rocznicowe oraz wiele zabytkowych przedmiotów związanych z kulturą łowiecką, takich jak kordelasy czy sygnałówki.
Przyroda w rzeźbiarstwie regionu (2007r)
Tak jak poprzednia i ta wystawa została zorganizowana dzięki inicjatywie i pomocy Pana Wiesława Szury. Dzięki jego działalności kolekcjonerskiej i kontaktom z lokalnym twórcami udało się zgromadzić ćwierć tysiąca rzeźb i wiele obrazów o tematyce przyrodniczo łowieckiej. Dla czasowej ekspozycji zgodzili się wypożyczyć swoje prace; Andrzej Kwapniewski z Radłowa, Roman Bodak z Ropicy, Włodzimierz Kieć ze Starych Żukowic, Marian Bartoszka z Sędziszowej, Roberta Motyki, Mari Rec, Marcina i Mariana Szury z Ciężkowic. Z prywatnych kolekcji rzeźby użyczyli Jan Słowik, Maria i Stanisław Apriasz z Grybowa.
Papugi (2008r)
„Papugi” to pierwsza z czasowych wystaw pochodzących z prywatnych kolekcji wspomnianego już Bogdana Kiesia. Zgromadziła ona w niewielkim pomieszczeniu starej siedziby muzeum ponad siedemdziesiąt gatunków papug w stu egzemplarzach. Ważną cechą wystawy była jej kompletność, bowiem przedstawiane gatunki reprezentowały wszystkie kontynenty i regiony, w których można spotkać te piękne i kolorowe ptaki.
Zwierzęta Czerwonej Księgi Pogórza (2009r)
Wystawa akwarel Wojciecha Sanka była jedną ze składowych większego projektu edukacyjnego, na który oprócz prezentowanych obrazów składały się multimedialne lekcje edukacyjne w regionie oraz publikacja albumowa. Projekt przedstawiał genezę powstania czerwonych ksiąg, historię i przyczyny wymierania gatunków w Polsce i na Świecie. Szczególną uwagę poświecono gatunkom, które do niedawna występowały na Pogórzu Ciężkowickim.
Ochrona Podkowca małego (2009r)
Wystawa fotografii (głównie autorstwa Rafała Szkudlarka), po pierwsze ukazywała biologię podkowca małego i zasady ochrony tego rzadkiego gatunku. Ponadto zdjęcia ukazywały efekty pracy Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „Pro Natura” z Wrocławia, które przy pomocy finansowej Ekofunduszu i poszczególnych parafii remontowało letnie siedziby tych nietoperzy – drewniane kościoły.
Arktyka (2009 – 2010)
Czasowa ekspozycja została przygotowana w tymczasowym lokum muzeum, w budynku tak zwanej „Pogórzanki” (historyczna siedziba ciężkowickiego „Sokoła”). W dużych, plastycznych dioramach można było obejrzeć gatunki z dalekiej północy, między innymi woła piżmowego, karibu, wilka polarnego, bielaka czy pieśca. Wszystkie eksponaty zostały wypożyczone dzięki uprzejmości pana Bogdana Kiesia.
„Galicyjskie miasteczka” (2010r)
Pan Konstanty Olechnowicz, emerytowany architekt z Wrocławia, w roku 2009 podarował na rzecz muzeum piękną kolekcję akwarel, których tematem są miasteczka galicyjskie. Dzięki temu powstała ekspozycja, której celem było ukazanie szczególnego charakteru naszego regionu. Komentarz, który towarzyszył zwiedzaniu wystawy, składał się z historii i legend dotyczących lokacji oraz funkcjonowania tych miejscowości w średniowieczu.
Projekty
Większość projektów, które prowadziło ciężkowickie muzeum lub w jakiś sposób w nich partycypowało, wiązała się z wystawami czasowymi, które zostały już krótko opisane. Poniżej przykłady tych, które nie zostały jeszcze wymienione.
Rezerwat „Diabla Dziura” i kościół w Bukowcu
Tak na prawdę ten projekt rozpoczął wielką przygodę muzeum z tematem nietoperzy. Jak już wspomniano wcześniej, prace związane z ochroną podkowca małego w Polsce wiążą się przede wszystkim z remontami ich letnich ostoi, to znaczy drewnianych kościołów. Takimi budowlami były w naszym sąsiedztwie kościół w Bruśniku, Paleśnicy i w Bukowcu. W ostatniej z wymienionych lokalizacji pojawił się duży problem zabezpieczenia finansowego dla części projektu. Muzeum Przyrodniczemu w Ciężkowicach udało się pomóc parafii w Bukowcu poprzez aplikację o środki programu MATRA Projekt Natura 2000, których dysponentem była Ambasada Królestwa Niderlandów w Polsce.
Skarby Pogórza
Projekt prowadzony ze wsparciem finansowym Starostwa Powiatowego w Tarnowie, które niezawodnie co roku pomaga Muzeum. Jego celem była promocja walorów przyrodniczych i kulturowych Pogórza Ciężkowickiego przez publikację mini-folderów i ich bezpłatną dystrybucję. Projekt wsparli materiałami fotograficznymi: Parki Krajobrazowe Małopolski i ornitolog-fotograf Marek Skruch spod Ryglic.
Dekalog grzybiarza
Projekt finansowany był z budżetu Małopolskich Parków Krajobrazowych, a współrealizowany z Muzeum Przyrodniczym w Ciężkowicach. Akcja edukacyjna odbywająca się w czasie jesiennych grzybobrań, polegała na wręczaniu ulotek z „Dekalogiem grzybiarza”.
Udział w projektach Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków cyklicznie prowadzi akcje „Zimowego Ptakoliczenia” oraz „Spring Alive”. Składają się one z obserwacji ornitologicznych, które trafiają do ogólniejszych baz danych. Muzeum co roku organizuje grupę, która realizuje założenia akcji na wycieczkach ornitologicznych w rejonie Ciężkowic. Najczęściej monitorowanym terenem jest obszar północnej granicy Rezerwatu, sąsiadującej bezpośrednio z zabudową Ciężkowic.
„Dookoła Świata”
„Dookoła Świata” to cykl spotkań odbywających się w budynku muzeum, podczas których podróżnicy i globtroterzy prezentowali slajdy ze swoich wypraw. Fotokasty dotyczyły między innymi Peru, Ekwadoru, Alaski, Indii, Laosu, Wietnamu i Kambodży. Nie brakowało również relacji z pięknych miejsc w naszym kraju. Wspaniałe fotografie, muzyka regionu, a przede wszystkim bezpośrednie relacje z wyprawy przybliżały egzotyczne miejsca i pozwalały odczuć cząstkę podróżniczej przygody.
„Noc nietoperzowa” w Rezerwacie „Skamieniałe Miasto”
Muzeum Przyrodnicze wspólnie z Zespołem Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie, w nocy 10 października 2007 roku, zorganizowało pierwszą „Noc Nietoperzową”. Pod jedną z jaskiń „Skamieniałego Miasta” można było zaobserwować nietoperze w ostatnich dniach przed zimową hibernacją. Przede wszystkim jednak zaistniała niecodzienna okazja, aby podsłuchać echolokację tych tajemniczych ssaków przy użyciu detektora.
Ekspozycja stała
Zwiedzanie ekspozycji może odbywać się w trzech wariantach; indywidualnie (z wykorzystaniem multimediów), z przewodnikiem oraz z przewodnikiem automatycznym (ścieżka zwiedzania sterowana światłem, komentarz w trzech wersjach językowych). W holu muzeum znajduję się fotogaleria cyfrowa i kiosk multimedialny, gdzie możemy oglądać między innymi filmy dotyczące dr. Włodzimierza Tomka, historii muzeum, atrakcji Gminy Ciężkowice oraz prezentacje ukazujące walory przyrodnicze regionu.
Sala ornitologiczna
Ze względu na charakter zbiorów oraz tradycję muzeum, eksponowane ptaki zostały ułożone w grupy systematyczne (rzędy i rodziny). Niestety, dla zachowania logiki ekspozycji, gatunki nie udało się w pełni ułożyć według odwróconego porządku filogenetycznego. Kolejność grup wynika z kompilacji logicznego następstwa narracji oraz przyporządkowania wybranych rodzin do prezentowanych siedlisk. W ten sposób możemy oglądać i porównywać prawie wszystkie i kompletne grupy systematyczne ptaków występujące w regionie.
Zwiedzanie rozpoczyna się od odtworzonej skamieliny Archeopteryx’a oraz prezentacji ewolucji ptaków. Następnie na przykładzie plastycznych modeli można prześledzić budowę skrzydła i pióra, główne rodzaje dziobów i nóg ptaków. Uzupełnieniem ekspozycji są stanowiska multimedialne z głosami ptaków, projekcja rzeki z prezentacją ichtiofauny Pogórza oraz dioramy z podstawowymi typami siedlisk życia ptaków.
Wybrane grupy ptaków prezentowanych w muzeum (zgodnie z kolejnością w ekspozycji);
Wróblowe (ptaki śpiewające)
Rząd ptaków Wróblowych (Passeriformes) dzieli się na dwa podrzędy; pierwowróblowców (Suboscines) oraz śpiewających (Oscines). W naszym kraju występują wyłącznie ptaki drugiego z wymienionych podrzędów. Wśród około pięćdziesięciu gatunków znajdujących się w muzeum, na uwagę zasługuje kompletna reprezentacja sikor, drozdowatych, trzandlowatych i łuszczaków. Wystawa może doskonale służyć dla początkujących prasiarzy i ptakolubów, jako podręcznik rozpoznawania podstawowych gatunków naszej awifauny.
Najmniejszym z naszych śpiewaków jest mysikrólik (4,5 – 7 g), największym zaś kruk – eksponowany w dalszej części ekspozycji. Warto dokładniej przyjrzeć się również takim rzadkim gatunkom jak czeczotka, pluszcz czy dzierzba czarnoczelna oraz wyjątkowo wybarwiony - na czarno - gil.
Przy części ekspozycji dotyczącej ptakom śpiewającym znajdują się dwa stanowiska ze słuchawkami, dzięki którym możemy posłuchać nagrań głosów większości gatunków bytujących w naszym kraju.
Szponiaste
Rząd ptaków szponiastych zwyczajowo zwany jest drapieżnymi (choć większość gatunków ptaków na świecie odżywia się pokarmem zwierzęcym). Współczesna nazwa wywodzi się z głównej „broni”, czy raczej „narzędzia” polowania – długich i bardzo ostrych szponów. Mimo naturalnej siły tych ptaków i niewielkiej liczby wrogów naturalnych, większość gatunków szponiastych obserwujemy dość rzadko. Wynika to pierwsze z zajmowanych przez nie dużych areałów, a po drugie jako drapieżniki wyższych rzędów kumulują wiele niekorzystnych zmian w środowisku (na przykład toksyny).
W muzeum prezentowane jest dwanaście gatunków z rzędu szponiastych, a na szczególna uwagę zasługuje gadożer, orzeł przedni, bielik i doskonale spreparowany myszołów włochaty.
Sowy i lelek
W Polsce regularnie przebywa i lęgnie się dziewięć gatunków sów. W muzeum eksponowane są; puchacz, puszczyk uralski, puszczy zwyczajny, uszatka zwyczajna i błotna, pójdźka i płomykówka. Pozostałe krajowe sowy (sóweczka i włochatka), oraz inne gatunki rzadko zalatujące, można podziwiać w przygotowanych pokazach multimedialnych fotogalerii cyfrowej.
Wraz z sowami umieszczony został inny nocny łowca – lelek, zwany do niedawna „kozodojem”.
Dzięciołowate
Dzięcioł średni został wybrany przez członków Społecznej Rady Muzeum na logo-symbol tego miejsca. Jasną sprawą było, że musiał być to ptak, ale w muzeum zgromadzono ponad dwieście gatunków i naprawdę trudno było wybrać odpowiedni. Pod uwagę wzięto następujące uwarunkowania; gatunek ten musiał znajdować się wśród zbiorów muzeum, gniazdować w rezerwacie „Skamieniałe Miasto”, nie być symbolem innej jednostki lub organizacji i najważniejsze, być łatwo rozpoznawalny. Z rodziny dzięciołowatych eksponowane są dzięcioł duży, średni, dzięciołek, białogrzbiety, czarny, zielony i zielonosiny.
Krukowate
Ze względu na duże rozmiary rodzina krukowatych (Corvidae), została usytuowana poza gablotami ptaków z rzędu śpiewających. Możemy tutaj oglądać wszystkie gatunki tej rodziny, łącznie z czarnowronem i orzechówką. Ciekawostkami są albinotyczna (biała) sroka oraz sroka błękitna (Cyanopica cyanus).
Gołębie
W historii fascynacji przyrodą założyciela muzeum, dr Włodzimierza Tomka, gołębie miały szczególne znaczenie. W czasach dzieciństwa to między one ptaki były pierwszymi hodowanymi ptakami w domu. Niestety z pierwszych, przedwojennych preparatów gołębi, żaden się nie zachował. Obecnie z dzikich gatunków krajowych zobaczymy grzywacza, sierpówkę, siniaka i turkawkę.
Kukułka i jerzyk
W następnej kolejności zobaczymy jedynych przedstawicieli swoich rodzin w Polsce, to znaczy jerzyka i kukułkę. Wszystkim zwiedzającym polecamy zapytać przewodnika o ciekawostki dotyczące rozrodu kukułki oraz zdolności lotniczych jerzyka.
Grzebiące
Jest to kolejna grupa ptaków, której kompletną reprezentacje z krajowych gatunków możemy oglądać w muzeum. Znajduje się tu również pardwa – gatunek, który w Polsce wyginą półtora wieku temu. Żyjące obecnie w naszym kraju kuraki (bo tak zwyczajowo nazywa się rząd grzebiących) to; głuszec, cietrzew i jarząbek (rodzina głuszcowatych), przepiórka, kuropatwa i introdukowany bażant (rodzina kurowatych). Wśród eksponatów wybija się głuszec, który w okresie międzywojennym dwudziestego wieku był preparowany w legendarnej pracowni „Złotnickiego”. Na podstawce eksponatu odnajdziemy pieczęć z inskrypcja tego zakładu.
Siewkowe
Siewkowe obok ptaków wróblowych są najliczniejszym z eksponowanych rzędów w muzeum. Znajdziemy tu większość z typowych dla naszego kraju reprezentantów rodzin; siewkowatych, bekasowatych, mew, rybitw i alk.
Ze względów technicznych część gatunków bytujące w pobliżu wody umieszczono w osobnym pomieszczeniu, w tym typowe dla siedlisk nadrzecznych, jeziornych oraz sąsiadujących z nimi łąkami i polami. Tutaj zobaczymy ptaki brodzące (czaple i bociany), perkozy, kormorana, bataliony i niektóre chruściele. Warto zwrócić uwagę na jedną z największych w Polsce kolekcji batalionów (43 sztuki).
Blaszkodziobe
Zgromadzone ptaki z rodziny kaczkowatych liczą około dwudziestu gatunków. W tym przypadku cenną cechą wystawy jest eksponowanie większości kaczek w parach obu płci, a często także z przykładami obu szat samców – spoczynkowej i godowej.
Owady i interaktywna łąka
Na tym samym poziomie muzeum możemy podziwiać bogactwo kolekcji entomologicznej państwa Tomków. W tej samej Sali znajduje się ekspozycja; interaktywna łąka. Pod szklaną podłogą odtworzono fragmenty siedliski i wybrane grupy fitosocjologiczne charakterystyczne dla naszego regionu. Poszczególne sekcje łąki zostały opisane na podświetlanych plafonach.
Sala multimedialna
Głównym przeznaczeniem tej sali są projekcje filmowe, prowadzenie lekcji edukacyjnych i spotkań konferencyjnych. Jest to możliwe dzięki pełnemu wyposażeniu tej sali w narzędzia multimedialne (od nagłośnienia po komplet projektorów, w tym trójwymiarowych). W pomieszczeniu przewidziano także fragment ekspozycji stałej, która składa się z pamiątek po Dr. Włodzimierzu Tomku oraz jego dorobku trofeistycznego.
W tym miejscu eksponowane są również jedne z najbardziej cennych zbiorów muzeum, które dotyczą występowania żbika (Felis sylvestris) na Pogórzu Ciężkowickim.
Eksponaty te to skóra i czaszka żbika. Pierwsza w podczas wyceny na wystawie łowieckiej w Krakowie (1998r), otrzymała 48,8 punktów CIC. Jest to jedna z największych, srebrno medalowa, skóra żbika w Polsce. Została ona pozyskana w okolicach Ciężkowic w 1953 roku. Czaszka z kolei pochodzi z Pławnej, z 1962 roku i również otrzymała srebrny medal z punktacją 16,7 pkt CIC.
Bardzo ciekawie przedstawiają się losy żbika w naszym regionie. Jest on jednym z najważniejszych symboli utraconej fauny Pogórza Ciężkowickiego. W porównaniu z innymi regionami tutaj utrzymywał się on dość długo, bo co najmniej do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. Już w XVIII wieku stał się rzadki w zachodniej części kraju, a obecnie nie więcej niż dwieście osobników żyje we wschodniej części polskich Karpat (Głowaciński 2001).
Występujące u nas żbiki charakteryzowały się stosunkowo wysoką czystością genetyczną. Ocena skór i czaszek kotów upolowanych w latach pięćdziesiątych w okolicach Ciężkowic wykazała, że były one jednymi z najbardziej zbliżonych do czystej formy żbika, w porównaniu do osobników z innej części kraju. Należy pamiętać, że w tym czasie oceniano czystość krwi polskich żbików na maksymalnie 63% (Tomek 1958, Tomek 1965). To właśnie mieszanie się z kotem domowym oraz tępienie, były głównymi przyczynami wyginięcia żbika (Jamrozy 1994). Jeszcze do połowy lat osiemdziesiątych w naszych lasach występowały zdziczałe koty z domieszką krwi żbika – posiadały one burożółtą barwę sierści oraz charakterystyczny układ pasów i cętek, ale za to zawsze wąski, nie rozszerzający się ogon i prawdopodobnie mniejsze rozmiary.
 dawny budynek Muzeum Przyrodniczego |  ekspozycja muzealna dr W. Tomka |  ekspozycja muzealna dr W. Tomka |  wystawa trofeów i kultury ?owieckiej |
 wystawa trofeów i kultury ?owieckiej |  Dr Tomek na kartach historii ?owiectwa - wystawa |  Dr Tomek na kartach historii ?owiectwa - wystawa |  Dr Tomek na kartach historii ?owiectwa - wystawa |
 wystawa rze?b regionalnych |  wystawa rze?b regionalnych |  wystawa rze?b regionalnych |  Papugi - wystawa |
 Zwierz?ta Czerwonej Ksi?gi Pogórza - wystawa |  Zwierz?ta Czerwonej Ksi?gi Pogórza - wystawa |  Zwierz?ta Czerwonej Ksi?gi Pogórza - wystawa |  Arktyka - ekspozycja |
 Arktyka - ekspozycja |  Arktyka - ekspozycja |  Galicyjskie miasteczka - wystawa |  Galicyjskie miasteczka - wystawa |
 Las i ?wiat owadów - ekspozycja |  Las i ?wiat owadów - ekspozycja |  Las i ?wiat owadów - ekspozycja |  Skarby Pogórza - projekt |
 projekt Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków |  Dooko?a ?wiata - projekt |  Dooko?a ?wiata - projekt |  Noc nietoperzowa |
 ochrona Podkowca ma?ego, foto; Rafa? Szkudlarek |  ochrona Podkowca ma?ego, foto; Rafa? Szkudlarek |  ?bik |  ?bik |
 ?bik |
