Ciężkowicko – Rożnowski Park Krajobrazowy
Ciężkowicko – Rożnowski Park Krajobrazowy obejmuje swym zasięgiem najpiękniejsze obszary Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego. Zajmuje powierzchnię 17 633,9 ha. Utworzony został w 1995 roku. Położony jest na terenie gmin: Ciężkowice, Gromnik, Rzepiennik Strzyżewski, Zakliczyn i Czchów.
Teren Parku to przeważnie łagodne wzgórza, poprzecinane dolinami rzek i potoków. Podłoże zbudowane jest z naprzemianległych zlepieńców, piaskowców, mułowców, iłowców oraz podrzędnie margli i rogowców. Na tym terenie należą one do płaszczowiny śląskiej, a dokładnie do jej kilku kompleksów skalnych: warstw godulskich, warstw, menilitowych i hieroglifowych oraz warstw krośnieńskich. W miejscach występowania skał bardziej odpornych na erozję, należących głównie do wydzielenia piaskowca ciężkowickiego, spotkać można ciekawe, piaskowcowo-zlepieńcowate formy skałkowe. Ich największe nagromadzenie znajduje się nieopodal Ciężkowic, na terenie rezerwatu przyrody „Skamieniałe Miasto”.
Z ciekawostek geologicznych warto również zobaczyć źródła wód siarczkowych zlokalizowane w rejonie Policht i Woli Stróskiej. Są to niezwykle rzadkie wypływy tak zwanych „śmierdzących wód”, często używanych w balneoterapii.
Flora Parku jest dosyć bogata i urozmaicona. Występuje tu ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, w tym gatunki rzadkie i cenne na terenie kraju, np. skrzyp olbrzymi, widłak wroniec czy kukułka szerokolistna. Występują też inne gatunki chronione jak np. pierwiosnek wyniosły i lekarski, lilia złotogłów, goryczuszka orzęsiona, wawrzynek wilczełko czy kłokoczka południowa.
Dla przyrody Parku ważny jest udział lasów praktycznie nie przekształconych przez człowieka. Dominują w nich takie gatunki jak: sosna zwyczajna, buk, jodła oraz dąb szypułkowy. Najciekawsze zbiorowiska nieleśne to naturalne zespoły roślinności naskalnej, porastającej piaskowce wychodnie skalne oraz występujące na zboczach dolin płaty roślinności o charakterze muraw kserotermicznych.
Bogata jest także fauna Parku. Na obszarze Parku oprócz zwierząt pospolicie występujących, występuje również wiele gatunków ginących. Na uwagę zasługują: nietoperze (podkowiec mały, nocek duży i gacek brunatny), bocian czarny, różne gatunki dzięciołów oraz krogulec. A także wśród bezkręgowców: rzadkie gatunki chrząszczy (np. tęcznik liszkarz) czy motyli (paź żeglarz, stróżnik, tęczowiec).
Na terenie opisywanego Parku Krajobrazowego współwystępują inne niż park krajobrazowy formy ochrony przyrody, m.in. Obszar Narura 2000, a także dwa rezerwaty przyrody: „Skamieniałe Miasto” oraz „Styr”.
Rezerwat Przyrody „Skamieniałe Miasto” to niewielki kompleks skałek piaskowcowych o unikalnych kształtach. Niezaprzeczalne są jego bogate walory, zarówno przyrodnicze jak i kulturowe. Po raz pierwszy zarejestrowano go w 1931 roku, obejmował 13 parceli o łącznej powierzchni 30,49 ha. Po wojnie nastąpiła eksploatacja terenu rezerwatu przez jego właścicieli. Wydobywano kamień, a także pozyskiwano rosnące tam drzewa. Po interwencji Włodzimierza Tomka zaprzestano niszczenia „Skamieniałego Miasta” a winnych ukarano. Miejscowa ludność wystosowała jednak petycję o zniesienie rezerwatu, do czego przychyliły się ówczesne władze. Oficjalnie rezerwat przestał istnieć. Dzięki działaniom dr. Tomka mającym na celu ochronę „Skamieniałego Miasta”, zawarto porozumienie z właścicielami terenów, wydzielono obszar 15 ha na którym leży dzisiejszy rezerwat. Dopiero w 1971 roku podjęto prawne działania mające na celu przywrócenie rezerwatu. Stało się to 12 lipca 1974 roku. Na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa, przywrócono status prawny „Skamieniałemu Miastu”. Do najważniejszych i najbardziej znanych form skalnych znajdujących się na terenie rezerwatu zaliczyć można: „Czarownicę” (widniejącą w logotypie Ciężkowicko – Rożnowskiego Parku Krajobrazowego), „Ratusz”, „Grunwald” (Jej nazwa została nadana w 1910r. dla uczczenia 500 setnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. niegdyś nazywano ją „Piekłem”), „Warownia”, „Piekiełko” (skała pokryta nalotem utlenionego żelaza), „Borsuk”, „Pustelnia”, „Skałka z Krzyżem”. Nieopodal rezerwatu leży jeszcze jedno miejsce warte odwiedzenia „Wodospad”, miejsce to zostało objęte ochroną prawną w postaci pomnika przyrody. Wąwóz kończy się kilkumetrową kaskadą wodną.
Inną formą ochrony przyrody jest także użytek ekologiczny „Polichty”, stanowisko dokumentacyjne „Kamieniołom Tursko”, a także 28 pomników przyrody. W Ciężkowicko – Rożnowskim Parku Krajobrazowym znajdują się także zabytki kultury, są to przede wszystkim kościoły i dwory. Wśród kościołów warto wskazać na te zlokalizowane w Gromniku, Brzozowej i Jastrzębi. Natomiast wśród dworów warto zobaczyć te w Stróżach, Gromniku, Rzepienniku Strzyżewskim, Paleśnicy oraz Kąśnej Dolnej.
Wśród atrakcji turystycznych Parku warto wskazać Muzeum Przyrodnicze im. Krystyny i Włodzimierza Tomków w Ciężkowicach, Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Polichtach wraz z ze ścieżkami edukacyjnymi zlokalizowanymi w pobliżu ośrodka: „Polichty – Sucha Góra”, „Pod Kurhan” oraz „Na Budzyń”. Na terenie Parku przebiega także kilka znakowanych szlaków turystycznych, które prowadzą do większości atrakcji przyrodniczych i kulturowych Parku. Przez teren Gminy Ciężkowice przebiegają: Szlak Niepodległości im. J. I. Paderewskiego- niebieski: Przebieg: Tuchów – Brzanka – rezerwat „Skamieniałe Miasto” – Kąśna Dolna – Bruśnik – Bukowiec – Żebraczka – Przydonica – Dział – Bartkowa. Szlak żółty: Przebieg: Tarnów (Góra Św. Marcina) – Piotrkowice – Pleśna – Wał– Siemiechów – Brzozowa – Sucha Góra – Jastrzębia – Jamna – Bartkowa. Szlak żółty: Przebieg: Pławna (PKP) – Bruśnik. Szlak czarny: Przebieg: Bogoniowice (stacja PKP) – Ciężkowice (rezerwat „Skamieniałe Miasto”).
Warto zwrócić uwagę także na ścieżkę krajobrazowo – geologiczną „Przez Wieprzek” przebiegającą przez obszar Gminy Ciężkowice. Ścieżka wiedzie przez ciekawe, choć mało znane fragmenty Parku. Jej długość wynosi ok. 8 km, zlokalizowano na niej siedem punktów z tablicami edukacyjno – informacyjnymi. Ścieżka rozpoczyna się w pobliżu „Uroczyska Jamna”, potem prowadzi przez leśną drogę, kierując się w ostatnim fragmencie w kierunku skały „Wieprzek”. Stąd ścieżka prowadzi do punktu widokowego, z którego rozpościera się przepiękny widok na panoramę Pogórza Rożnowskiego. Idąc dalej docieramy do nieczynnego już kamieniołomu. Do tej pory zdążył się już pokryć półnaturalnymi zbiorowiskami roślinnymi, charakterystycznymi dla siedlisk wtórnych, przekształconych przez człowieka. Występują tu gatunki takie jak: brzoza brodawkowata, wierzba iwa oraz młode sosny pospolite. Na dnie kamieniołomu rośnie olcha czarna i szara, jak również leszczyna pospolita. Kolejnym przystankiem są skałki piaskowcowe, do których dotarcie wymaga nieco lepszej kondycji. To grupa kilkunastu skałek o kształtach, ambon, baszt i grzybów. Znajduje się tam jaskinia „Kurza łapka” o głębokości ok. 9 m i długości korytarza ok. 17 m. Stwierdzono tam występowanie paprotki zwyczajnej. Ostatnim przystankiem jest okazała ściana skalna przecięta szczelinami tworzącymi dwa kominy: „Złoty komin” oraz „Kruchy Komin”. Rośnie tu podrzeń żebrowiec oraz tęgoskór pospolity. Zagłębienia i małe groty zamieszkują salamandry plamiste.
Na podstawie: „Ciężkowicko–Rożnowski Park Krajobrazowy”, opracowane przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Kraków 2013.
