Inne

Koszykarska Spółdzielnia Pracy "Grunwald" w Ciężkowicach cz. I

Ocalić od zapomnienia, póki my żyjemy…     
Prawdziwe karty z historii Ciężkowic

Koszykarska Spółdzielnia Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach

Do codzienności przyzwyczajamy się i traktujemy ją jako oczywistość zapominając często, w jakich okolicznościach, w jaki sposób i przez kogo warunki naszego bytu były kształtowane. W powojennej historii Ciężkowic pojawiło się wydarzenie, które przez wiele lat kształtowało ową codzienność, a dla wielu osób było ono lub stało się z biegiem czasu tak oczywiste, że nie mówiono o nim zbyt wiele, a można nawet odnieść wrażenie, że o tym rozdziale historii Ciężkowic jakby zapomniano. Wydarzeniem tym, które przez długie lata miało wpływ na życie wielu osób zamieszkałych w Ciężkowicach i w okolicy, było powstanie w roku 1950 Koszykarskiej Spółdzielni Pracy „Grunwald”, która rozpoczęła w pełni swą działalność z początkiem roku 1951.

70 rocznica utworzenia Spółdzielni, która przypada w roku 2020, stanowi szczególną okazję dla przypomnienia tej historii.

Pamięci jej założycieli, członków i pracowników poświęcone jest poniższe wspomnienie.
 

Koszykarnia przy ul. Krynickiej, naprzeciw wodociągów -  od lewej Bończuk, Kapałka Stanisław

W roku 1950 Franciszek Szczerba, mieszkaniec Ciężkowic, podjął wraz z kilkoma osobami inicjatywę założycielską spółdzielni produkcyjnej, która prowadziła następnie przez długie lata działalność pod nazwą Koszykarska Spółdzielnia Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach. Franciszek Szczerba, członek – współzałożyciel Spółdzielni został jej kierownikiem w roku 1951 i funkcję tę sprawował dozgonnie, tj. do roku 1979.

Idea powołania Spółdzielni zrzeszającej rozproszonych lokalnych wytwórców tradycyjnych wyrobów wiklinowych szybko znalazła odzew tym bardziej, że na etapie likwidacji był wówczas istniejący na tym terenie Zakład Produkcyjny nr 17, który był placówką terenową przedsiębiorstwa państwowego „Polska Wiklina” utworzonego w roku 1948, a które z początkiem roku 1950 zostało przejęte przez Centralę Przemysłu Ludowego i Artystycznego.

W dniu 12 października 1950 roku, grono 52 osób zgromadzonych na Walnym Zebraniu Założycielskim, potwierdziło swoim podpisem wolę współdziałania w ramach spółdzielni i fakt zapoznania się ze Statutem, który miał być podstawą jej działania. Lista ta przetrwała i stanowi dziś cenny dokument historyczny.

W dniu 3 stycznia 1951 odbyło się pierwsze posiedzenie Zarządu, a protokół Nr 1 z tego posiedzenia zachował się do dziś, podobnie jak protokoły z kolejnych posiedzeń Zarządu z początkowego okresu działalności Spółdzielni.

Wyłoniony został też 3-osobowy Zarząd Spółdzielni, w skład którego weszli: Franciszek Szczerba, jako Przewodniczący Zarządu, Sebastian Sokołowski, jako Kierownik Techniczny z dodatkową funkcją Kontrolera Jakości oraz Andrzej Gucwa II, jako Członek Zarządu. Organem zwierzchnim dla utworzonej Spółdzielni była wspomniana już Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego, mająca w tamtym czasie swoją siedzibę w Poznaniu. W związku z początkową zwierzchnością Centrali w Poznaniu, treść pierwszej pieczątki firmowej Spółdzielni brzmiała „GRUNWALD” Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego z odpow. udz. w Ciężkowicach, pow. Tarnów, Tel. Nr. 17.

Osoby sprawujące funkcje kierownicze w Spółdzielni

W stosunkowo niedługim czasie Spółdzielnia znalazła się pod nadzorem Ekspozytury Krajowego Związku Spółdzielni Pracy z siedzibą w Krakowie. W tym czasie pojawiła się też nowa nazwa Spółdzielni, która utrwaliła się w pamięci osób z nią związanych oraz mieszkańców Ciężkowic w brzmieniu: Koszykarska Spółdzielnia Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach, w skrócie KSP „Grunwald”, a potocznie „Koszykarnia”. Z zachowanych protokołów wynika, że pierwsze lata działalności Spółdzielni były bardzo trudne, a podstawowym problemem był brak środków finansowych. Spółdzielnia pokonała te problemy dzięki postawie jej członków i zgodnej woli działania.

Spółdzielnia produkowała początkowo przede wszystkim wyroby wikliniarskie z wikliny tzw. zielonej od popularnych koszy na ziemniaki, koszy na węgiel i koszy transportowych poprzez szeroki asortyment koszy z wikliny białej tj. okorowanej, po galanterię koszykarską z zastosowaniem tzw. taśmy wiklinowej, w tym również barwionej. Nie sposób pominąć także takich wyrobów, które w tamtych czasach były potrzebne, jak wkłady wiklinowe do wozów konnych, kratownice wiklinowe pod tynk na budynkach i stropach drewnianych, miotły brzozowe, maty słomiane dla ogrodnictwa. W późniejszym okresie działalności niektóre z wyrobów galanteryjnych były sprzedawane nawet za granicę. Spółdzielnia rozwijała się i powiększała z biegiem lat, przekształcając się w spółdzielnię wielobranżową. Od początku działalności produkowane były także wyroby z rafii. Był to importowany surowiec w postaci włóknistych pasemek, z których najpierw wyplatano cienkie płaskie warkoczyki, których następnie używano do produkcji pantofli zdrowotnych, torebek, oplotów łączonych z innym materiałem. W asortymencie produkcyjnym Spółdzielni znajdowały się także wyroby z drewna.

WYKAZ WYROBÓW PRODUKOWANYCH PRZEZ KOSZYKARSKĄ SPÓŁDZIELNIĘ PRACY "GRUNWALD" W CIĘŻKOWICACH

W KSP „Grunwald” pracowali zarówno pracownicy etatowi w obiektach należących do Spółdzielni, jak też liczna rzesza okolicznych mieszkańców w systemie tzw. pracy nakładczej nazywanej popularnie pracą chałupniczą. Spółdzielnia dawała także wielu osobom doraźne zatrudnienie sezonowe na plantacjach wikliny. 

Biuro Spółdzielni mieściło się w wynajmowanym lokalu, w nieistniejącym już dziś budynku przy obecnej ul. Krynickiej – dawniej Grunwaldzka. Przy tejże ulicy wzniesiono także obiekty służące wykonywaniu wyrobów z wikliny, a głównie wyplataniu koszy i wyrobów o większych gabarytach oraz obiekt magazynowy.

Wyroby były wysyłane masowo przesyłkami kolejowymi, na które zamawiano wagony pod załadunek na stacji Bogoniowice – Ciężkowice, a galanterię wysyłano paczkami, jako przesyłki pocztowe.

Z czasem uruchomiony został dział krawiectwa lekkiego, produkcja zdrowotnych wkładek do obuwia, produkcja torebek z rafii oraz mat i wyrobów z rogożyny. Przez pewien czas działała również niewielka, lokalna cegielnia oraz produkowane były dachówki cementowe. Nieprzerwanie były produkowane również tradycyjne wyroby z wikliny, a Spółdzielnia posiadała własne plantacje tego surowca na terenach rozpościerających się nad rzeką Białą od Bogoniowic w stronę Gromnika. Część surowca pochodziła także ze skupu od prywatnych plantatorów wikliny.

Spółdzielnia prowadziła również działalność socjalną, organizowała wycieczki dla pracowników i ich rodzin – szczególnie dobrze i długo zostały zapamiętane wycieczki do Krakowa z pobytem w Teatrze im. Słowackiego, do Zakopanego, Szczawnicy, Łańcuta, Ojcowa. W okresie świąteczno-noworocznym fundowano dzieciom pracowników okolicznościowe paczki. Z czasem Spółdzielnia wypracowała własny fundusz socjalny i pojawiły się możliwości wypłaty zapomóg oraz dofinansowań celowych. Spółdzielnia posiadała także własną bibliotekę z najbardziej wartościowymi dziełami literatury polskiej. Księgozbiór znajdował się w biurze Spółdzielni. Przy Spółdzielni działał przez pewien okres chór dziecięcy prowadzony przez Panią Marię Schabowską, która dała się poznać jako utalentowana autorka wielu wierszy, piosenek i okolicznościowych przyśpiewek. Chór ten występował podczas lokalnych uroczystości, przede wszystkim szkolnych oraz na okolicznościowych akademiach z udziałem pracowników Spółdzielni. Stroje dla członków chóru wykonywała osobiście Pani Schabowska.

Pani Maria Schabowska była długoletnim członkiem Spółdzielni i pełniła w niej funkcję Głównej Księgowej. W rodzinnych archiwach zachowała się spółdzielcza legitymacja członkowska Pani Marii Schabowskiej dokumentująca jej przystąpienie do Spółdzielni w roku 1951, w której pracowała do końca roku 1972. Wówczas KSP „Grunwald” była już filią Spółdzielni „Nadwiślanka”. Drugą osobą zatrudnioną w administracji Spółdzielni „Grunwald” była Pani Maria Wójs. Długoletnim Magazynierem w Spółdzielni był Pan Eugeniusz Buś.

Przedmiotem najgłębszej troski Franciszka Szczerby było zawsze zabezpieczenie produkcji i zbytu wyrobów oraz sprawy płacowe pracowników, a w tym terminowe i pełne wypłaty oraz stwarzanie warunków nie tylko dla podnoszenia kwalifikacji zawodowych osób zrzeszonych w Spółdzielni, ale także działania na rzecz rozwoju kultury i pogłębiania własnej wiedzy pracowników. Z tego też względu propagował czytelnictwo oraz wycieczki krajoznawcze, przede wszystkim do miejsc posiadających znaczenie historyczne lub szczególne walory turystyczne.

Zmiany i reorganizacje w sektorze spółdzielczości spowodowały włączenie Koszykarskiej Spółdzielni Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach z początkiem lat 70-tych ubiegłego wieku do struktury Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego „Nadwiślanka” w Zatorze, jako terenowego zakładu produkcyjnego. Spółdzielnia ograniczyła wówczas zatrudnienie, głównie w administracji, ze względu na ograniczenie samodzielności podmiotowej. Przez długie lata Koszykarska Spółdzielnia Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach, a następnie jako filia Spółdzielni „Nadwiślanka” w Zatorze była znaczącym miejscem zatrudnienia dla wielu osób z Ciężkowic i z okolicy oraz jednym z nielicznych ośrodków o charakterze produkcyjnym, który przez wiele lat funkcjonował w Ciężkowicach. Z perspektywy czasu należy też podkreślić, że była to działalność niepowodująca degradacji środowiska naturalnego, a plantacje wikliny środowisku temu wręcz sprzyjały. Także utylizacja zużytych wyrobów opartych głównie o surowce naturalne, które całkowicie lub w dużej części ulegały biodegradacji, nie stanowiła zagrożenia dla środowiska. Dziś można zatem śmiało powiedzieć, że była to działalność w pełni ekologiczna.

Dla osób świadczących pracę w ramach Spółdzielni był to także okres udokumentowanego zatrudnienia, ubezpieczenia, a także był okresem składkowym na poczet przyszłej emerytury. Niewątpliwie Franciszek Szczerba przyczynił się powstania Spółdzielni oraz wniósł niezaprzeczalny wkład do jej rozwoju, poświęcił jej funkcjonowaniu niemal cały okres swojej życiowej aktywności zawodowej i był człowiekiem, który poprzez swoje działanie dobrze przysłużył się lokalnej społeczności.

Oddział Produkcji Nakładczej w Ciężkowicach, kontynuujący tradycję Spółdzielni „Grunwald” działał po śmierci Franciszka Szczerby pod kierownictwem Pani Michaliny Raczniak w latach 1979 – 1991, a następnie pod kierownictwem Pana Andrzeja Pabiana do zakończenia działalności z dniem 21.10.1997 roku. W tym czasie Spółdzielnia „Nadwiślanka” w Zatorze zaczęła już przeżywać poważne problemy wiązane z jej funkcjonowaniem w nowych realiach rynkowych i ostatecznie zakończyła swoją działalność około roku 2005.
 

Koszykarnia przy ul.Krynickiej naprzeciw wodoci?gów-od lewej Bo?czuk, Kapa?ka Stanis?aw	Budynek produkcyjnyKSP Grunwald przy obecnej ul. Krynickiej naprzeciw wodoci?gów	Grupa pracowników spó?. Grunwald - pierwszy z prawej Fr. Szczerba	Pracownicy KSP Grunwald na plantacji wikliny (sadzonki - sztobry)
Karta pocztowa Nowy Tomy?l 1968 r. Szkolenie na temat uprawy wikliny	Pracownicy Spó?dzielni na wycieczce w Krakowie	Pod pomnikiem Mickiewicza - Kraków
zespó? dzieci?cy prowadzony przez p. Schabowsk? Mari? przy Koszykarskiej Spó?dzielni Grunwald w Ci??kowicach	Franciszek Szczerba - kierownik Spó?dzielni w latach 1951 - 1979

Przedstawiona w skrócie historia Koszykarskiej Spółdzielni Pracy „Grunwald” w Ciężkowicach obejmuje okres ponad 46-letniej działalności na tym terenie i być może zdoła ona jeszcze przywrócić pamięć o wielu osobach związanych z działalnością Spółdzielni „Grunwald”, a następnie „Nadwiślanka”, które z pełnym zaangażowaniem pracowały dla wspólnego dobra. Okazuje się także, że w Spółdzielni pracowało lub współpracowało ze Spółdzielnią w różnych formach i wymiarze czasu pracy bardzo wiele osób, niejednokrotnie całe rodziny, a wiele z nich żyje i dobrze pamięta tamte czasy, wspominając je z sentymentem.

Historia ta została opisana na podstawie wspomnień byłych Pracowników Spółdzielni oraz członków ich rodzin, z wykorzystaniem zachowanych dokumentów z okresu działalności Spółdzielni. 

Satysfakcję może sprawić wszystkim osobom związanym z pracą w tej branży fakt, iż w roku 2018 „Plecionkarstwo w Polsce” zostało wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.

Centrum Kultury i Promocji Gminy Ciężkowice składa niniejszym podziękowanie wszystkim osobom, które podzieliły się swoimi wspomnieniami dotyczącymi Spółdzielni „Grunwald” a szczególnie Pani MichaIinie Raczniak, Pani Małgorzacie Majdurze, Pani Gabrieli Schabowskiej, Panu Andrzejowi Pabianowi oraz synowi Pana Franciszka Szczerby – Panu Zbigniewowi Szczerbie. Specjalne podziękowanie kierujemy do Pana Wiesława Szury, który zebrał i sporządził kopie dokumentów i zdjęć zamieszczonych w niniejszym opracowaniu a także zaangażował się w opracowanie całości.

Osoby zainteresowane bliżej przedstawioną historią KSP „Grunwald” w Ciężkowicach oraz szeroko pojętą dziedziną plecionkarstwa zachęcamy do przeczytania drugiej części artykułu.